Jul-10BIOCULTURAL PROTOCOL
Jul. 12
Vutomi bya hina byi xungetiwa hi ku lahlekeriwa ka swilo leswi hanyaka ni ku tekiwa ka
vutivi bya ndhavuko handle ko vuyeriwa
Tanihi vatshunguri va ndhavuko hi nghenisa xandla swinene exikarhi va vanhu, kambe a swi
olovi. Hi langutane ni mintlhontlho yinharhu leyikulu: ku kuma misinya ya murhi, ku avelana
mimbuyelo ya vutivi bya hina ni xihlawuhlawu.
Ku fikelela switirhisiwa swa ntumbuluku: leswaku hi kuma murhi hi fanele ku kuma misinya
ya murhi, kambe kuna switandzhaku leswi hi sivelaka ku cela misinya leyi hi yi lavaka. Ku
na minxaka yinharhu ya misava eK2C – misava ya vanhu hinkwavo, misava leyi sirheleriweke
ni misava ya munhu a ri yexe- yin’wana na yin’wana ya yona yi na swiphiqo swa yona.
Ku fikelela misava ya mani-na-mani swi lawuriwa hi varhangeri va ndhavuko lava lavaka
mali yo tala ku va hi yi fikelela kumbehi boheka ku boheka ku tiyisela ku kokelana. Nhlayo
ya misinya ya hunguteka hikwalaho ka ku ceriwa ku tlula mpimo hi tin’nga rumi kumbe
vahloti va misinya ya mirhi lava celaka mpimo wa le henhla swinene va ri karhi va tirhisa
macelelo lama onhaka. Ndhawu ya Marieskop (leyi sirheleriweke) tanihi ndhawu yo hlayisa
ntumbuluku i ya nkoka eka hina hikuva yi na misinya yo hambana-hambana, kambe swa tika
eka hina ku yi fikelela hikuva ku ta fika sweswi a hi ma tivi kahle mafambiselo ni
malawelelo lama yelanaka ni macelelo ya murhi, naswona swi vanga ntirho wo swi
landzelela ni madurhelo leswi vangaka swiphiqo swo teka maendzo yo ya etindhawini teto.
Mali leyi u yi hakelelaka yi ringanisiwa ni leyi murhi lowu u wu celaka, kutani ku halangana
ka mali ya swo famba ni yo cela murhi swi hundza swikhwama swa hina. Hi komberiwe ni ku
ba mati hi varindzi va vuhlayiselo bya ntumbuluku. Hi mukhuva lowu fanaka, hi
bakanyeriwa etlhelo ekaBushbuckridge Nature Conservation (Ku Hlayisa Ntumbuluku wa
Bushbuckridge), leyi nga kusuhi na hina loko yi ringanisiwa na Marieskop kambe swo fana ni
kwala, a hi koti ku yi fikelela.
Misava leyi nga ya munhu a ri yexe yi le handle ka vufileleri bya hina naswon a swi olovi,
hambi ku ri ku fikelela tindhawu teto.
Ku hava ku avelana ka mbuyelo: hi endzeriwe hi vavalangi vo hlaya lava hi ku angarhela va
hi byelaka swintsongo mayelana ni leswaku va tirha kwihi ni leswaku vutivi bya hina byi
tirhiseriwa yini. A hi se tshama hi vumba ntwanano wa ku avelana mbuyelo wa vutivi bya
hina kumbe ku hundzisela leswi hi nga na swona mayelano ni misinya leyi va kotaka ku yi
fikelela. Ntokoto lowu wu endle leswaku hi karhala ku avelana vutivi ni vavalangi, lava hi
nga ha va tshembeki. Hi lava leswaku ku vilela ka hina ku twiwa emahlweni ko tekiwa ka
vutivi bya hina swin’we ni misinya hi fanele ku tiveka,
hi tekeriwa enhlokweni hi vutivi ni ku vuyeriwa eka
bindzu rin’wana na rin’wana.
Hi langutana ni mhaka ya ku hakeriwa emigangeni ya
hina. Hi minkarhi hinkwayo hi sungula hi ku tshungula
munhu kutani endzhaku hi kombela mali. Hikwalaho
ka vusweti, hi minkarhi yo tala vukorhokeri lebyi hi
byi endlelaka vaaka-tiko byi hakeriwi.
Xihlawuhlawu: hi langutana ni xihlawuhlawu xa maphorisa lava hi khomaka loko swigulana
swi fela emavokweni ya hina (ku hambana ni madokodela ya xilungu) naswona hi minkarhi
yo tala ha xungetiwa loko vanhu va hi fela loko ku nga ri na xivangelo lexi hlamuselekaka.
Ku Antswisa Vuhlayiselo ni Matirhiselo Lamanene ya Misinya ya
Murhi
Leswaku hi yisa emahlweni ni ku korhokela vaaka-tiko va ka hina, hi lava leswaku hi kota ku
fikelela misinya ya murhi, leswi vulaka leswaku ku cela murhi ku tlula mpimo emigangeni ya