Jul-10BIOCULTURAL PROTOCOL
Jul. 12
ŝomiŝa melao ya setŝo mmogo le melao ya se legae go tla le ditsela tŝeo tsebo ya setŝo e
tshwanetŝego go abelanwa ka gona.
Melao ya setŝo: Tsela ya go fa se sengwe o lebeletŝe go fiwa se sengwe, ke kgokgo ya taba
mo moloang wa setŝo wa go abelana ka tsebo ya setŝo sa rena. Re tshwanetŝe go hlompha
badimo ba rena le go gopola maloko a mangwe a rena a leloko la dingaka tŝa setŝo ge re
lebelela ditsela tŝeo re ka go abelana ka tsebo ya setŝo sarena ka gona.
Melao ya se legae: Re tseba ditokelo tŝa rena ka tlase ga National Environmental
Management: Biodiversity Act (2004) and the Bio prospecting, Access and Benefit Sharing
Regulations (2004), ka lebaka leo re nyaka gore motho mang le mang yeo a ratago go
ŝomiŝa tsebo ya setŝo sa rena le pharologano ya hlago tulong ya rena a ikemiŝetŝe go latela
melao yeo ka botlalo.
Pele ga ge re fihlelela tumelelano: tumelelano yeo re e fihlelelago ya go abagana ka
tsebo le pharologano ya hlago tikologong ya rena e tla ba e theilwe godimo ga melao ya
rena ya setŝo le melao ya selegae, tsela yeo e tla go ŝomiŝwa pele go fihlelelwa tumelelano
e tlaya ka mohuta wa motho yo a nyakago go abelwa tsebo le pharologano ya hlago ya rena.
Barutwana bao ba nyakago go ba dingaka tŝa setŝo: Re ka thabela go thuŝana le
motho mang le mang yeo a nago le kgahlego ya go ba morutwana wa bongaka bja
setŝo. Bao ba nago le kgahlego ba ka dira ditokiŝetŝo tŝa gore re be bathuŝi ba bona
gomme ba tlo swanela go lefa tšhelete yeo e itšego goya ka thuto yeo ba e fiwago.
Dingaka tŝa setŝo tŝeo di nyakago tsebo ye e e itŝego go rena di tla romelwa go
lekgotla khuduthamaga leo le tlago sekaseka kgopelo yeo gape le go botŝiŝa badimo
gore a naa tsebo ye e ka abelanwa le gona ka tsela efe.
Badinyakiŝiŝo go tŝwa mafelong a thuto a go fapafapana ba ka dira dikgopelo go
lekgotla khuduthamaga gore ba kgone go hwetŝa tumelelo ya go ka abelwa le go
ŝomiŝa tsebo le pharologano ya hlago tikologong ya rena. Go ya ka molawana wa
Bio-prospecting, Accesss and Benefits Sharing batla swanela go tŝweleletŝa
lengwalo la tumelelo go tŝwa go Department of Environment and Water Affairs le le
bontŝhago gore ba dumeletŝwe go ka dira resetŝhe tikologong ya rena.
Lekgotlakhuduthamaga le tla dira dinyakiŝiŝo tŝe di tseneletŝego go kweŝiŝa
mafapha ka moka ao risetŝhe yeo e tlo go dirwa ka gona. Ka morago ga moo komiti
e tla tŝea magato a go bolediŝana le setŝhaba le badimo go bona gore e ka ba go
lokile gore ba abelana ka tsebo le gona bjang? Ge tumelelo e fihleletŝwe go
swanetŝe gore go dumelelwane gape ka moo tsebo yeo e yago go diriŝwa ka gona, le
go fetolwa gore go tsebagatŝwe gore ke rena beng ba tsebo yeo. Moŝomo o
mongwe le o mongwe o swanetŝe go direlwa lebaleng moo o bonwago le go tsebja
ke batho ka moka.
Bao ba nago le ponelopele ya tŝa kgwebo le bona ba amogelegile go ka bolediŝana
le rena ka kakanyo tŝa bona. Ba swanetŝe go thoma ka go dira kgopelo ya tumelelo
go lekgotlakhuduthamaga gore ba kgone go hwetŝa tumelelo ya go ka ŝomiŝa tsebo
le pharologano ya hlago ya rena. Go ya ka molawana wa Bio-prospecting,Access and
Benefits Sharing batho ka moka ba nyakago go ŝomiŝa go tŝa kgwebo, bokgoni le
pharologano ya hlago ya rena, ba swanetŝe gore botŝa gore naa tsebo yeo e
didiriŝago tŝe dingwe tŝa hlago baya go gweba ka tŝona. Ka morago ga moo komiti e
tla tŝeya magato a go bolediŝana le setŝhaba le badimo go bona gore e ka ba go
lokile gore ba abelane ka tsebo le gona bjang? Seo e tla ba e le mathomo a
ditheriŝano le kgwebo yeo ka tsela ya go abelana ga ditseno tŝeo di tla go
hwetŝagala ka morago ga go gweba ka tsebo le hlago ya rena. Ditseno di ka ba ka
tsela ya tŝhelete goba mokgwa o mongwe le o mongwe wo o tla go kgola dingaka
tŝa setŝo goba setŝhaba.
Re dira boipeletŝo go: Department of Water Affairs and Environment le Department of
Science and Technology gore ba re etele re kgone go bolediŝana ka gore re ka ba thuŝa